Nghiên cứu, sản xuất vắc xin cúm H5N1 tại Việt Nam: Thành công từ sự kết hợp "hai nhà"

Công trình đã đạt Giải thưởng Trần Đại Nghĩa năm 2019 - giải thưởng tôn vinh những kết quả khoa học xuất sắc mang tính thực tiễn cao. Đặc biệt, đây là công trình thành công nhờ sự kết hợp chặt chẽ giữa "hai nhà" - nhà nghiên cứu và doanh nghiệp.

Vượt qua các chỉ tiêu quốc tế

Cuối năm 2003, đầu năm 2004, đại dịch cúm gia cầm xảy ra ở các nước trong khu vực mà Việt Nam là điểm nóng. Nhiều trường hợp cúm gia cầm A/H5N1 lây sang người với triệu chứng lâm sàng trầm trọng, tỷ lệ tử vong cao. Trước thực trạng trên, từ kết quả của đề tài độc lập cấp nhà nước "Nghiên cứu xây dựng quy trình sản xuất vắc xin cúm A/H5N1 cho gia cầm" giai đoạn 2006-2008, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Trần Bình và Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Duy Kháng, Viện Công nghệ sinh học, Viện Hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam đã kết hợp với Tiến sĩ Trần Xuân Hạnh, Công ty cổ phần Thuốc thú y trung ương triển khai sản xuất vắc xin phòng ngừa dịch bệnh này.

Tiến sĩ Trần Xuân Hạnh cho biết, sau 2 năm dịch bệnh xuất hiện, biện pháp phòng bệnh bằng vắc xin mới được chấp nhận và nguồn thuốc chủ yếu nhập từ các doanh nghiệp của Trung Quốc. Tuy nhiên, vắc xin nhập từ Trung Quốc có hạn chế với một số biến chủng của vi rút cúm A/H5N1 tại Việt Nam; số liều đóng gói rất lớn (500 liều/lọ), không thích hợp với điều kiện chăn nuôi gia cầm ở nước ta.

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Trương Nam Hải, Hội đồng Khoa học chuyên ngành của Giải thưởng Trần Đại Nghĩa, vắc xin do công trình điều chế được đã vượt qua các chỉ tiêu kỹ thuật quốc tế, thành công trong nghiên cứu khả năng nhân lên của vi rút, xác định được liều gây miễn dịch thích hợp làm cơ sở để phối trộn vắc xin, bảo đảm không bỏ sót vi rút độc lực, không tạp nhiễm các tác nhân gây bệnh ngoại lai… Thời gian miễn dịch của vắc xin kéo dài ít nhất được 6 tháng, bảo quản ít nhất được 18 tháng.

Qua thử nghiệm tại các trang trại gia cầm ở 6 huyện của Hải Phòng, khả năng bảo hộ của vắc xin ở các địa phương có khác nhau, nhưng đều vượt ngưỡng yêu cầu, đã cho kết quả tốt. Ông Nguyễn Xuân Tuấn, chủ một trang trại gia cầm ở Hải Phòng cho biết, với việc sử dụng vắc xin này cho đàn gà, vịt, chim cút… tình hình dịch bệnh trong đàn gia cầm được kiểm soát. 

Tiến tới thay thế hoàn toàn vắc xin nhập khẩu

Sau 5 năm nghiên cứu, vắc xin cúm gia cầm H5N1 đã được sản xuất thành công và được kiểm định chất lượng bởi Trung tâm Kiểm nghiệm thuốc thú y, Cục Thú y và Trung tâm Kiểm nghiệm vắc xin, Australia. Đây là vắc xin cúm đầu tiên do Việt Nam tự nghiên cứu, sản xuất. Theo Giáo sư, Tiến sĩ Trương Nam Hải, thành công này là minh chứng cho sự hợp tác có hiệu quả giữa các viện nghiên cứu và các cơ sở sản xuất khoa học, công nghệ. 

Giáo sư Trương Nam Hải đánh giá cao sự hợp tác giữa Viện Công nghệ sinh học và Công ty cổ phần Thuốc thú y trung ương. Khi dịch cúm gia cầm bùng phát, cơ quan quản lý và người dân còn đang lúng túng và chưa biết làm gì, ngoài việc chôn lấp và tiêu hủy, Viện Công nghệ sinh học đã chủ động đứng ra tập hợp các nhà khoa học và hợp tác với doanh nghiệp để triển khai quy trình sản xuất vắc xin. Sau nhiều năm, hợp tác này không những được duy trì mà còn mở rộng, từ việc sản xuất vắc xin bằng chủng gốc nhập ngoại, đến chỗ tự chủ được chủng gốc.

Gần đây, khi có sự xuất hiện và lây lan của vi rút cúm H5N6 trên đàn gia cầm nuôi tại Việt Nam, Cục Thú y, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã chủ động chỉ đạo đánh giá khả năng phòng bệnh của vắc xin này đối với vi rút cúm H5N6. Kết quả cho thấy, vắc xin có hiệu quả phòng bệnh với tỷ lệ bảo hộ từ 90% đến 100%. Trước đó, vào năm 2013-2014, dịch bệnh cúm gia cầm xảy ra trên đàn chim trĩ ở tỉnh Tiền Giang và tỉnh Lào Cai, gây thiệt hại lớn cho người chăn nuôi. 

Một thí nghiệm trên đàn chim trĩ tại Tiền Giang cũng đã được thực hiện và cho kết quả: Kháng thể bắt đầu sinh ra, sau khi tiêm vắc xin cúm gia cầm 7 ngày. Kháng thể bắt đầu có tác dụng sau 28 ngày và đạt tỷ lệ bảo hộ trên đàn cao (hơn 70%) sau 42 ngày và 100% chim trĩ ở các thí nghiệm đều khỏe mạnh. Ông Bạch Tuấn Kiệt, Trưởng phòng Dịch tễ, Chi cục Thú y Tiền Giang khẳng định, vắc xin phòng bệnh cúm gia cầm do Việt Nam nghiên cứu, sản xuất là an toàn đối với chim trĩ.

Đề cập thành công của việc đưa nghiên cứu vào thực tiễn, Giáo sư Lê Trần Bình, một trong các tác giả của công trình đã bày tỏ sự phấn khởi khi tìm được đối tác thích hợp, điều mà không phải nhóm nghiên cứu nào cũng làm được. Hiện tại, Cục Thú y đã cấp phép cho quy trình sản xuất và với đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ thuật có nhiều kinh nghiệm, việc sản xuất vắc xin cúm gia cầm H5N1 có thể thực hiện ở quy mô công nghiệp, trước mắt bảo đảm cung cấp một phần, tiến tới thay thế hoàn toàn vắc xin nhập khẩu để phục vụ tiêm phòng cho đàn gia cầm ở nước ta.